[ Pobierz całość w formacie PDF ]
(w latach 1938 i 1978) i to nie tylko w zdawkowym opisie
wydarzeń. Tak więc Z. Ivinskis przytoczył sąd J. Puzyny
i uznał, \e jest zbyt mało danych, by tę przesłankę zamienić
w powa\ną tezę"574. Jednak jeśli kiedyś uda się to udowod-
nić, wówczas jeszcze bardziej uwydatni się łańcuch polityki
gwałtu (przemocy)", który zaczął się od projektu koronacji
570 J. Ochmański, Uprzywilejowanie..., s. 104.
571 A. Prochaska, W czasach..., s. 268 przyp. 1.
572 Zob. wy\ej przyp. 519.
573 J. Puzyna, Switrigail von Litauen. Die politische Bedeutung seiner Erhe-
bungzum Grossfiirsten, Freiburg 1914, s. 75-76.
574 Z. Iyinskis, Yytauto..., s. 338-339.
161
w 1410 r. W drugiej ze swoich prac Z. Ivinskis był ostro\niej-
szy i ograniczył się tylko do przedstawienia hipotezy J. Pu-
zyny o nienaturalnej śmierci Witolda575. Interesujące jest, \e
na ogół historiografia litewska nie rozwijała tej hipotezy, o
której milczeli historycy tej miary co P. Zle\as, A. Zapoka
i B. Dundulis. Zaś w historiografii polskiej jest całkowite mil-
czenie na ten temat. Wydaje się, \e do chwili udowodnienia
hipotezy J. Puzyny najlepiej nie poruszać tego zagadnienia,
by nie robić ludziom wody z mózgu. Uwaga ta dotyczy
zwłaszcza prac syntetycznych i popularnonaukowych.
W sumie cała sprawa koronacji sama się rozwiązała. Była
nią śmierć Witolda, która spowodowała nieaktualność tej
sprawy. Fakt ten powszechnie przyjęto w literaturze376. Sąd
ten jest słuszny tylko w pewnym stopniu. Jest bowiem pra-
wdą, \e skończył się pewien etap w stosunkach polsko-lite-
wskich, ale nie zdołano jednak zatrzeć sprzeczności", które
wkrótce wybuchły między Polską a Litwą577. Sporo racji jest
więc w twierdzeniu A. Zapoki, \e śmierć Witolda w istocie
niczego nie zmieniła; zmienił się bowiem tylko jeden czło-
wiek, ale problemy pozostały578. Ale to temat na następne
opracowanie.
II Synteza
Przedstawiona tu szczegółowa analiza wydarzeń z
lat 1429-1430 mo\e być dobrym punktem wyjścia do syntetycz-
nego, krótkiego opisu tych wydarzeń. Niewątpliwie burza ko-
ronacyjna" stanowi wa\ny fragment w dziejach stosunków
poisko-litewskich. Był to właściwie fundamentalny spór o isto-
tę tych stosunków, mówiąc inaczej - o istotę unii lub o dwie
575Ten\e, Lietuws..., s. 374.
576 A. Barbaśev, op. cit, s. 263; A. Lewicki, Powstanie..., s. 49; O. Halecki,
Dzieje..., T. 1, s. 246; S. Smolka, Władysław..., s. 58; J. Pfitzner, op. cit., s. 273;
H. Wisner, Unia..., s. 82 i inni.
577 J. Nikodem, op. cit., Cz. 2, s. 171. Zob. ni\ej uwagi na ten temat.
578 A. Zapoka, Yalstybiniai..., s. 251. >5 ;
162
koncepcje unii: polską i litewską. Nale\y dodać, \e burza
koronacyjna" to tylko fragment większej całości, a cezura 1430 r.
(śmierć Witolda) stanowi koniec pewnego etapu, który był
kontynuowany w latach następnych. Właściwy koniec tego eta-
pu nastąpił dopiero w łatach 40. i 50. XV w., kiedy doszło do
kompromisu polsko-litewskiego za panowania Kazimierza Ja-
giellończyka.
Sprawę koronacji Witolda warto ująć na tle problemu ko-
ronacji w średniowiecznej Europie. Problem ten był zjawi-
skiem typowym w tym czasie579. Najczęściej korona króle-
wska stanowiła swoistą nagrodę za przyjęcie chrztu przez
lokalnego władcę. Korony początkowo nadawali papie\e,
którzy formalnie uzale\niali od siebie nowych królów. Potem
to samo czynili cesarze. Zjawisko koronacji wystąpiło te\ kilka-
krotnie w dziejach Litwy w XIII i XIV w., o czym pisano przy
omawianiu tradycji koronacyjnych Litwy.
Koronacja Witolda na króla Litwy oznaczałaby wejście
Litwy do świata Zachodu na równych prawach. Oznaczała-
by te\ awans w hierarchii państw europejskich; królestwo
stało bowiem wy\ej od księstwa580. Natomiast nie do końca
jasny jest związek koronaq'i z suwerennością państwową, w
tym wypadku związek Litwy z Polską. Kwestię związku
między koronacją a suwerennością omówił swego czasu Jan
Baszkiewicz, choć w odniesieniu do okresu wcześniejsze-
go581. Badacz ten zwrócił uwagę na to, \e koronacja przez
długi czas nie miała nic wspólnego z suwerennością korono-
wanego władcy. Tak było jeszcze w XII i XIII w.582. Koronaqi
towarzyszyło często uznanie zale\ności politycznej nowego
króla od papie\a lub cesarza. W praktyce zale\ność ta była
na ogół krótkotrwała i mało realna. Zaś koronacja miała
ogromne znaczenie polityczne, przynosząc realne korzyści:
autorytet, jedność kraju, ideologia królewska, itp. Zdobycie
579 J. Pfitzner, op. cit., s. 259.
580 K. Forstreuter, op. cit., s. 19; V. Gidziunas, op. cit., s. 266.
581 J. Baszkiewicz, Państwo suwerenne w feudalnej doktrynie politycznej do
początku XIV wieku, Warszawa 1964.
582 Tam\e, s. 60.
163
korony królewskiej miało wa\ne znaczenie przede wszystkim
dla wewnętrznej strony suwerenności583. Korona była bowiem
widomym symbolem legalności panowania, zapewniała wy-
soką godność monarsze, stawiała feudałów na znacznie ni\-
szej pozycji w stosunku do władcy i była jedną z podstaw
ideologii monarchicznej.
Z kolei w XIII i XIV w. rozwijała się idea suwerenności
państwa, na czele którego stał król niezale\ny od czynnika
zewnętrznego (tj. papie\a lub cesarza). Zaczął się wówczas
kształtować model wielkiego państwa narodowego (np.
Francja lub Anglia)584.
Na tak zarysowanym tle narodził się plan koronacji Wi-
tolda. Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na to, \e plan
ten pojawił się pózno, dawno po licznych koronaqach z XII
i XIII w. Wydaje się, \e w XV w. były warunki niesprzyjające
do tworzenia nowych królestw w Europie. Po pierwsze, sła-
bość autorytetów międzynarodowych, owych dawców ko-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]