[ Pobierz całość w formacie PDF ]
chanowskiego; na inne książki nawet nie spojrzą . Przyjęlibyśmy takie sformułowanie jako
rodzaj żartu. Lecz Ammian nie dla dowcipu przytoczył właśnie owe dwa nazwiska! Powo-
dzenie dawnych autorów w jego czasach widocznie prawdziwie go bolało.
Przypomnijmy! Satyryk Juwenal pisał w początkach wieku II utwory poetyckie do dziś za-
chowane; utwory zjadliwe, wręcz jadowite, chłoszczące bezlitośnie celnymi słowami rzeczy-
wiste i wyolbrzymione wady współczesnych mu Rzymian, zwłaszcza tych z warstw wyż-
szych; znakomity to malarz scen rodzajowych. Można by nawet zaryzykować twierdzenie, że
pod wielu względami Juwenal i Ammian, poeta i prozaik, wykazują sporo podobieństw w
sposobie patrzenia i wyszydzania. Widocznie podobne były pewne cechy ich osobowości.
Lecz historyk chyba nie znał z własnej lektury zbiorku satyr sprzed prawie trzech wieków;
gdyby znał czerpałby z owego materiału pełnymi garściami. Może zniechęciła go jakaś przy-
padkowa, zewnętrzna okoliczność na przykład ta, że w Juwenalowej poezji rozmiłował się
ostentacyjnie i snobistycznie ktoś osobiście mu niesympatyczny? A może uznał utwory te,
dotyczące spraw i stosunków dawno minionych, za zbyt uciążliwe językowo i nieprzystępne
pod względem treści? W każdym razie niezmiernie go dziwiło, a chyba nawet wręcz dener-
wowało, że Juwenal znajduje wśród rodowitych Rzymian tylu wielbicieli. I dobrze rzecz tę
podpatrzył! Wiele wskazówek pozwala stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że właśnie w
wieku IV, a zwłaszcza u jego schyłku, w latach ostatniej olimpiady, Juwenal, od wielu poko-
leń prawie zupełnie zapomniany i spoczywający w przysłowiowym pyle bibliotek, stał się
poetą niezwykle modnym. Czytywano jego satyry nader gorliwie, odnajdując w nich uroki
znakomitego, choć już archaicznego języka, oraz galerię scen, postaci i sytuacji wciąż się
powtarzających, wciąż godnych wykpienia. Wydawano Juwenala i komentowano. Takie re-
nesansy pewnych autorów z odległej przeszłości stanowią zjawisko częste i wręcz typowe w
życiu każdej literatury o starych tradycjach. Wskażmy dla przykładu, jak pięknie rozkwita w
naszych czasach i na naszych oczach zainteresowanie barokową poezją Sępa-Szarzyńskiego i
obu Morsztynów, Jana Andrzeja i Zbigniewa; otrzymaliśmy w ciągu ostatnich lat kilkunastu
różne wydania ich wierszy, nie mówiąc już o licznych im poświęconych pracach.
Wziętość zaś Juwenala, która tak znakomicie się umocniła właśnie za rzymskiego pobytu
Ammiana, miała trwać odtąd stosunkowo bez większych zmian przez całe stulecia. Nie zgasła
zupełnie nawet w długim okresie mroku wczesnego średniowiecza. A pózniejsze jego epoki
wysoko ceniły tego poetę jako bezlitosnego krytyka wszelkich zwyrodnień obyczajowych i
mistrza celnej, szyderczej wypowiedzi. Nastawienie to nie zmieniło się także w czasach no-
wożytnych, bo i przywary, godne satyry, wcale się nie zmieniły, a przepych i rozwiązłość
Rzymu papieży aż nazbyt przypominały te same cechy Rzymu cezarów. Z kolei wpłynęło to
na rozwój owego gatunku literackiego w rozmaitych językach narodowych; również i w mo-
wie Polaków. Warto pamiętać o tym wszystkim, gdy się rozważa wielość i doniosłość pew-
nych zjawisk w latach ostatniej olimpiady świata starożytnego; niektóre z nich okazały się
nadspodziewanie żywotne, owocując w różny sposób przez wieki. Co prawda w tym przy-
padku Ammian chybaby się zmartwił: oto coś, co on traktował tylko jako przemijające dzi-
wactwo grupki snobów intelektualnych, okazało się zdrową cegiełką w gmachu europejskiej
literatury!
A drugi z wymienionych przez Ammiana pisarzy, ów Mariusz Maksymus? W tym przy-
padku trudniej głos zabierać i cokolwiek stwierdzać, dzieło bowiem się nie zachowało, o sa-
mym zaś autorze wiemy raczej niewiele. %7łył na przełomie wieku II i III, a więc prawie dwa
stulecia przed czasami naszego historyka. Prawdopodobnie piastował namiestnictwo prowin-
cji, a w roku 217 tak ważny urząd prefekta stolicy. Napisał żywoty kilkunastu cesarzy, poczy-
83
nając od Nerwy, czyli od roku 96, a kończąc chyba na władcach sobie współczesnych; w
[ Pobierz całość w formacie PDF ]