[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Nie opuści też Antygona swego ojca. Gotowa jest iść z nim razem na tułaczkę, aż do attyc-
kiej ziemi, do świętego gaju w Kolonos.
Porównując Siedmiu przeciw Tebom Ajschylosa z Fenicjankami Eurypidesa można pomi-
nąć wszelkie szczegóły, które tym się tłumaczą, że obaj poeci swobodnie dobierali różne wąt-
ki mitologiczne. Tak więc Ajschylos w ogóle nie wspomina o przepowiedni Tejrezjasza i o
ofierze Menojkeusa z własnego życia. Nie wprowadza też jako postaci dramatu ani Jokasty,
ani Kreona. Ogólnie rzec by można, że dzieło Ajschylosa Siedmiu jest surowe i jakby mono-
lityczne, natomiast utwór Eurypidesa jest niemal przeładowany różnymi motywami. Co jed-
nak najbardziej uderza, to z gruntu odmienne potraktowanie roli i postawy obu braci. U Aj-
schylosa Eteokles jest królem prawym i całkowicie oddanym swemu krajowi, którego broni
przed najazdem obcych, Polinejkes natomiast pożąda władzy nawet za cenę zniszczenia ro-
dzinnego miasta. Eteokles staje do walki z nim i dobrowolnie idzie na śmierć, aby przez
swoją ofiarę spełnić klątwę ojca i ocalić ojczyznę. Czyli, w ujęciu Ajschylosa, właśnie
Eteokles jest najtragiczniejszą postacią, bo bez własnej winy, a całkowicie świadomie, musi
dla dobra społeczności ulec przeznaczeniu.
Jakżeż inny jest Eteokles w Fenicjankach Jego rozmowa z bratem pokazuje, że przenigdy
nie wyrzeknie się bezprawnie zagarniętej władzy, choć Polinejkes wyciąga rękę do zgody i
gotów jest zapomnieć wszystkich krzywd. Nawet ostatnie słowa Polinejkowe, przytoczone
przez posłańca, który opowiada o pojedynku, budzą sympatię i współczucie. Umierający Po-
linejkes mówi do matki:
- Zginęliśmy, matko. %7łal mi ciebie, i siostry, i brata, co umarł. Kochałem go, lecz stal się
wrogiem; a i tak go miłowałem. Matko moja i ty, siostro, pochowajcie mnie w ziemi ojczy-
105
stej, przebłagajcie jakoś gniew miasta, żebym tyle przynajmniej posiadał ziemi rodzinnej,
choć dom straciłem!
Wszystkie tragedie ateńskie, choć poruszają problemy ogólnoludzkie, a ich wartość arty-
styczna jest ponadczasowa, były jednak ściśle powiązane z sytuacją polityczną, w której po-
wstawały. W pełni więc można je rozumieć tylko na tle współczesnych wypadków. Niestety,
nasza wiedza o tej epoce, która wydała dzieła Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypidesa, jest bardzo
ułamkowa. Dlatego to wiele istotnych treści owych utworów, przede wszystkim zaś to, co
obecnie przywykło się nazywać wydzwiękiem politycznym , po prostu uchodzi naszej uwa-
gi.
W pewnych jednak wypadkach można wyjść poza domysły. I tak jest bezsporne, że w
swoich Siedmiu Ajschylos pragnął nade wszystko sławić bohaterstwo obrońców ojczyzny;
tych, którzy nie ulękli się groznych zastępów i śmiało stanęli do śmiertelnej walki. Bo prze-
cież sam Ajschylos był żołnierzem spod Maratonu i Salaminy. Brał udział w bitwach, w któ-
rych zwycięsko odparto potężną nawałę perską. Pisał zaś swoje tragedie w tych latach, kiedy
pamięć owych wydarzeń była jeszcze bardzo żywa w całym społeczeństwie. Posunął się poeta
tak daleko, że w pewnym miejscu dramatu określa szturmujących Teby jako ludzi obcoję-
zycznych, choć przecież według mitu, który znali wszyscy, była to wojna jednego szczepu
helleńskiego przeciw drugiemu - Argiwów przeciw Beotom. Lecz ta śmiała dowolność jest
zrozumiała. Poeta mówił o Hellenach, ale przed oczyma miał barbarzyńców, z którymi wal-
czył i on sam, i wielu widzów, zebranych w teatrze u stóp Akropolu.
Eurypides jest człowiekiem zupełnie innej epoki. Potężne Ateny prowadzą wojnę, pragnąc
poddać sobie wszystkie państwa Hellady. Jednocześnie zaś wewnątrz Aten politycy wzajem
się zżerają w bezwzględnych walkach o władzę. A więc nie bohaterska obrona rodzinnej zie-
mi, lecz żądza władzy jest w ujęciu Eurypidesa osią i tłem tragedii.
Wyrocznia Amfiaraosa
Przez wszystkie wieki starożytności mieszkańcy aż kilku, i to daleko od siebie położonych
miejscowości objaśniali z nabożnym lękiem przybyszów z obcych stron:
- To właśnie u nas rozwarła się ziemia pod uciekającym Amfiaraosem i pochłonęła go
żywcem!
[ Pobierz całość w formacie PDF ]